Diagnoza psychoseksuologiczna osób transpłciowych (Bydgoszcz)

W poniższym tekście opisujemy przebieg procesu diagnostycznego i opiniowania na rzecz osób transpłciowych, które chcą podjąć leczenie hormonalne i/lub chirurgiczne, a także dążą do podjęcia działań prawnych w celu korekty płci metrykalnej.

Jak długo trwa diagnoza?

Zacznijmy od pytania, które jest jednym z częściej zadawanych przez Państwa w korespondencji mailowej lub rozmowach telefonicznych. Ile czasu potrwa przygotowanie opinii? Od początku stawiamy na rzetelność. Cała diagnoza psychologiczna transpłciowości trwa zazwyczaj od 3 do 4 miesięcy (z czasem na przygotowanie opinii) i rozłożona jest na kilka do kilkunastu sesji diagnostycznych. Czas ten jest poświęcony nie tylko na diagnozę transpłciowości i rozpoznanie dysforii płciowej, ale także na takie przeprowadzenie diagnozy psychoseksuologicznej, które pozwoli dodatkowo na ocenę mocnych i słabych stron osoby oraz zidentyfikuje potencjalne trudności psychologiczne, które mogą utrudniać proces tranzycji.

Dzięki całościowej diagnozie psychologicznej rozłożonej w czasie, osoba diagnozowana uzyskuje nie tylko odpowiedź na to, czy spełnia kryteria diagnostyczne transseksualności oraz czy kwalifikuje się na leczenie hormonalne, ale uzyskuje całościowy opis swojego funkcjonowania psychologicznego. W ten sposób jesteśmy w stanie indywidualnie oszacować, jakie czynniki psychiczne mogą potencjalnie zakłócać przebieg tranzycji, czy warto od początku poszukać profesjonalnego wsparcia psychologicznego, czy należy popracować nad niektórymi obszarami życia, np. relacji z bliskimi itp. Ostatecznie chodzi nie tylko o rozpoczęcie leczenia, ale maksymalizację jego efektywności.

Przygotowujemy opinie dla osób transpłciowych zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego, aktualną wiedzą medyczną i psychologiczną oraz w oparciu o wytyczne World Professional Association for Transgender Health opublikowane w 2001r. jako Standards of Care for Gender Identity Disorders.

Jaki jest cel diagnozy?

Badanie psychoseksuologiczne, oparte o rozmowę z osobą badaną oraz analizę wyników testów psychologicznych, ma przede wszystkim na celu:

• „rozpoznanie bądź wykluczenie dysforii płciowej,
• rozpoznanie bądź wykluczenie innych jednostek klinicznych, w tym zaburzeń osobowości i zaburzeń poznawczych, mających ewentualny wpływ na zdolność/brak zdolności wyrażenia świadomej zgody i (lub) zrozumienia przebiegu tranzycji,
• psychoedukację na temat poszczególnych etapów korekty płci,
• wsparcie wobec trudności pojawiających się podczas tranzycji, związanych ze zdrowiem, zdrowiem seksualnym, funkcjonowaniem intrapsychicznym, interpersonalnym czy zawodowym.”¹

Pierwsza konsultacja

Przed przystąpieniem do właściwych procedur diagnostycznych, zapraszamy zainteresowaną osobę na wstępną konsultację. Na tym spotkaniu ustalamy wspólnie, jaka jest motywacja osoby oraz czy obecny stan zdrowia psychicznego umożliwi prawidłowy proces diagnostyczny.

Pierwsza konsultacja to także czas, aby omówić aspekty organizacyjne. Przedstawiamy z jakich narzędzi korzystamy, tłumaczymy dlaczego są takie, a nie inne procedury potrzebne, szacujemy czas trwania, koszty, ustalamy sposób płatności (np. możliwość rozłożenia kosztu na raty).

Wywiad psychoseksuologiczny

W PROPSYCHE diagnozy i opinie dla osób transpłciowych przygotowujemy w minimum dwuosobowym zespole. Część procedur przeprowadza jeden psychoseksuolog, część drugi specjalista. Ma to na celu zapewnienie wysokiej jakości naszych opinii i przedstawienie możliwie jak najpełniejszego opisu funkcjonowania osoby diagnozowanej.

Zaczynamy zazwyczaj od spotkań, na których omawiamy historię życia i rozwój osoby diagnozowanej. Szczególnie ważny jest tzw. życiorys seksualny. Jest to rodzaj wywiadu psychologicznego, który skupia się w szczególności na seksuologicznych aspektach rozwoju. Zaczynamy od wczesnego dzieciństwa, przez okres dojrzewania, aż do momentu, w którym znajduje się osoba diagnozowana.

Poza kwestiami seksuologicznymi omawiane są m.in.:

• obecna i wcześniejsza sytuacja życiowa,
• radzenie sobie w życiu zawodowym i/lub w szkole, na studiach,
• relacje z bliskimi, przyjaciółmi,
• zainteresowania osoby,
• sposoby radzenia sobie ze stresem,
• historia leczenia medycznego i psychiatrycznego.

W naszym ośrodku nie traktujemy transpłciowości jako zaburzenia per se. Zaburzeniem jest dysforia płciowa, a tranzycja może być metodą leczenia. Ponadto, przyjmujemy, że problemy zdrowia psychicznego mogą dotyczyć zarówno osoby trans- jak i cispłciowe. Stoimy na stanowisku, że depresja, zaburzenia lękowe, czy zaburzenia osobowości nie wykluczają z definicji możliwości podjęcia procesu uzgodnienia płci.

Wywiad psychoseksuologiczny przeprowadzany jest zazwyczaj na 3-6 spotkaniach, których czas trwania waha się od godziny do półtorej. Spotkania te prowadzone są przez tą samą osobę w odstępach tygodnia lub dwóch. W międzyczasie wykonywane są inne procedury, jak chociażby testy psychologiczne.

Rozłożenie spotkań diagnostycznych w czasie pozwala także na obserwację osoby diagnozowanej. Psycholog może wówczas ocenić stałość objawów i doświadczeń osoby diagnozowanej, uzyskując w ten sposób pełniejszy obraz.

Częstym błędem popełnianym przez osoby diagnozowane, w obawie, że nie zostaną zakwalifikowane na leczenie hormonalne, jest zatajanie niektórych aspektów funkcjonowania. Przykładowo, osoba nie wspomina o tym, że ma wątpliwości, co do tranzycji albo że miewa myśli samobójcze, ponieważ boi się, że gdy usłyszy o tym psycholog, uzna, że osoba nie spełnia kryteriów, by mogła być skierowana na terapię hormonalną. Jest to mit, który w praktyce bardzo utrudnia diagnozę i może sprawić, że w konsekwencji osoba diagnozowana wyda się niewiarygodna, manipulująca, zachęcając psychologa do wydłużenia okresu obserwacji i przedłużając tym samym czas do wydania opinii. Taka postawa nie pozwala też psychologowi na omówienie z osobą badaną sposobów poradzenia sobie z tymi trudnościami.

Dlatego otwartość i szczerość w kontakcie z diagnostą są bardzo ważne. Jesteśmy ośrodkiem trans-friendly. Uznajemy, że „żadna współwystępująca jednostka kliniczna z definicji nie wyklucza ani postawienia rozpoznania dysforii płciowej, ani rozpoczęcia procedury korekty płci. Postawienie rozpoznania choroby/zaburzenia współwystępującego może jedynie wpłynąć na czas trwania procesu diagnostycznego i (lub) czas trwania procesu tranzycji”.¹

Testy psychologiczne

Kluczowym aspektem diagnozy jest przeprowadzenie badania z wykorzystaniem standaryzowanych testów psychologicznych. W naszym ośrodku korzystamy z platformy Epsilon Pracowni Testów Psychologicznych PTP, dzięki czemu zdecydowana większość testów jest wykonywana przez osobę diagnozowaną w wersji elektronicznej. Podnosi to komfort pracy i przyśpiesza proces diagnostyczny.

Niektóre testy muszą jednak być wykonane w sposób tradycyjny, jak chociażby badanie funkcji poznawczych, ponieważ ich konstrukcja wymaga wykonania zadań manualnych. Przeprowadzane testy diagnozują m.in.:

• osobowość,
• temperament,
• funkcjonowanie poznawcze/intelektualne,
• sposoby radzenia sobie ze stresem,
• inteligencję emocjonalną,
• występowanie objawów zaburzeń psychicznych.

Część procedur diagnostycznych w przypadku dużej odległości osoby diagnozowanej od ośrodka może być przeprowadzana online.

Opinia seksuologiczna

Po przeprowadzeniu wszystkich procedur zespół przystępuje do sporządzenia pisemnej opinii. Czas przygotowania takiego dokumentu to zazwyczaj 3-4 tygodnie. W niektórych wypadkach jest ona gotowa wcześniej lub później. Zależy to od obecnego obciążenia pracą diagnostyczną. Sporadycznie zdarza się, że na tym etapie osoba diagnozowana jest proszona o dodatkowe spotkanie lub rozmowę telefoniczną w celu weryfikacji niektórych informacji.

Jeśli macie Państwo pytania na temat procesu diagnostycznego, zachęcamy do kontaktu. W tym celu mogą Państwo skorzystać z formularza u dołu strony lub napisać bezpośrednio do osób, które w PROPSYCHE zajmują się przygotowaniem opisanych powyżej opinii.

Co dalej?

Otrzymaną opinię można przedłożyć lekarzowi w celu podjęcia hormonoterapii. Lekarz seksuolog kieruje dodatkowo na badania obrazowe i laboratoryjne. Są to m.in. badanie kariotypu, badanie poziomu hormonów płciowych, rezonans głowy, EEG. Lekarz przeprowadzi dodatkowo własny wywiad medyczny. Jeśli nie istnieją przeciwskazania medyczne i psychologiczne, możliwe jest rozpoczęcie terapii hormonalne, co znacznie ułatwia przejście tzw. testu realnego życia. Polega on na funkcjonowaniu osoby w społeczeństwie w roli płciowej, z którą się identyfikuje. Kolejnymi etapami jest proces sądowy i zabiegi chirurgiczne.

Zalecenia do dalszej pracy

Pisemna opinia poza odpowiedziami na pytania diagnostyczne i rekomendacją w zakresie dalszego leczenia (hormonoterapia, zabiegi chirurgiczne) zawiera także zalecenia w zakresie ewentualnej pracy psychologicznej w okresie tranzycji. Takie zalecenie, jeśli jest formułowane, ma na celu wskazanie osobie diagnozowanej krytycznych obszarów w jej funkcjonowaniu, które mogą wpływać na obniżanie zdolności do radzenia sobie ze stresem tranzycji. Niektóre osoby, słysząc o zaleceniu psychoterapii martwią się, że wyklucza to hormonoterapię albo, że ich transseksualność jest poddawana w wątpliwość. Nic bardziej błędnego.

Zaznaczmy, że w takich sytuacjach psychoterapia czy terapia seksuologiczna nie ma na celu zmiany tożsamości płciowej danej osoby; zamiast tego może jej pomóc w eksploracji problemów związanych z płcią i znalezieniu sposobów na zmniejszenie dysforii płciowej, jeśli jest obecna, docelowo zwiększając prawdopodobieństwo osiągnięcia szczęśliwego życia. Głównym celem leczenia psychoterapeutycznego jest udzielenie pomocy osobom transseksualnym, transpłciowym i różnorodnym płciowo w osiągnięciu długoterminowego komfortu związanego z ekspresją ich tożsamości płciowej, przy realistycznych szansach na osiągnięcie sukcesu w relacjach, edukacji i pracy.

Nasze kwalifikacje

Osoby zaangażowane w diagnozę i opiniowanie na rzecz osób transseksualnych w naszym ośrodku spełniają zalecenia World Professional Association for Trangeder Health w zakresie kwalifikacji niezbędnych do pracy z osobami niecispłciowymi. Są to:

• Stopień magistra lub jego równoważnik w dziedzinie klinicznych nauk behawioralnych.
• Kompetencja w używaniu DSM i/lub ICD w celach diagnostycznych.
• Zdolność do rozpoznania i zdiagnozowania współistniejących problemów ze zdrowiem psychicznym i odróżnienia ich od dysforii płciowej.
• Udokumentowane szkolenie pod superwizją i kwalifikacje w psychoterapii lub poradnictwie.
• Posiadanie wiedzy na temat różnorodnych tożsamości i ekspresji płciowych oraz oceny i leczenia dysforii płciowej.
• Kontynuowanie edukacji w zakresie oceny i leczenia dysforii płciowej. Może to obejmować:
• uczęszczanie na odpowiednie spotkania specjalistów(-tek), warsztaty lub seminaria; korzystanie z superwizji specjalisty(-tki) z obszaru zdrowia psychicznego z odpowiednim doświadczeniem; lub branie udziału w badaniach naukowych związanych z różnorodnością płciową i dysforią płciową.

Dodatkowo, kompetencje naszych psychologów w zakresie psychologii klinicznej poświadczone są przez Europejski Certyfikat Psychologa EuroPsy. Pracujemy pod stałą superwizją superwizorów Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego.

Literatura cytowana:

1. Grabski, B., Dora, M., Baran, D., Żołądek, S., Mijas, M. (2020). Zasady diagnostyki i oceny. [w:] B. Grabski, M. Mijas, M. Dora, G. Iniewicz (red.), Dysforia i niezgodność płciowa. Warszawa: PZWL.